Leren door mensen met dementie
Ja, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, blijven ook mensen met dementie leren. Dit lerend vermogen is er in alle stadia van de dementie, zo blijkt uit veel wereldwijd onderzoek en uit de dagelijkse praktijk. Er zijn twee manieren van leren te onderscheiden:
- Mensen met dementie leren zichzelf ongemerkt dingen aan. Dit komt door de flexibiliteit van hersenen, ook wel neuroplasticiteit genoemd. Dit is vergelijkbaar met het bijvoorbeeld het automatisme van iemand die blind is, dat de tast, reuk en gehoor het beter gaan doen. Deze manier van leren is dan ook niet 'uit te zetten'. Een voorbeeld hiervan is dat mensen met dementie steeds stiller worden en steeds minder initiatef nemen, uit angst fouten te maken of eigen beperkingen tegen te komen. Dit gaat volstrekt onbewust!
- Wij als begeleiders kunnen mensen met dementie dingen aan- of afleren. Dat vraagt wel om een gerichte en specifieke aanpak en begeleiding.
Werkende leervormen
Er zijn tientallen leervormen die wij tijdens ons leven gebruiken, tijdens onderwijs, opvoeden, ons werk e.d. Slechts van vier van deze leervormen is bewezen dat ze werken bij mensen met dementie:
- Foutloos leren: een handeling/activiteit samen doen, herhalen/inslijpen, fouten voor zijn.
- Associatieleren: gebruik maken van ezelsbruggetjes. Zowel oude als nieuwe. Alle zintuigen gebruiken.
- Emotieleren: bewust emoties oproepen en laten voelen op specifieke plek of situatie.
- Operant leren: beleving van wel/geen resultaat bereiken, belonen.
Overeenkomst tussen deze leervormen is dat dit allemaal vormen zijn van automatisch of onbewust leren, waarbij we het geheugen nauwelijks gebruiken.
Resultaten
Dit lerende vermogen kan zowel gebruikt worden bij het 'bijsturen' van gedrag, als het aanleren van handelingen. Enkele voorbeelden:
- Weer zelf dagelijkse handelingen verrichten, zoals boterham smeren, aankleden, koffie zetten.
- Zelf bedienen van een tabletcomputer, zelfstandig beeldbellen.
- Bedienen hulpmiddelen zoals een medicijndispencer, praatknoppen of andere geheugensteuntjes.
- Het afleren van 'lastig gedrag' als heel vaak op een dag dezelfde vraag stellen of heel erg boos worden.
- Nieuwe activiteiten.
- Nieuwe gewoontes.
- Een vaste wandelroute aanleren.
- Enz.
Vele leerprocessen bestaan uit meerdere stappen. Er is ontzettend veel mogelijk. Het is tegelijkertijd ondoenlijk om op alles wat mis gaat een leerproces toe te passen. Selecteren wanneer je dat wel of niet doet is wellicht dan ook de belangrijkste vraag bij inspelen op dit lerende vermogen.
Bekijk video's over lerend vermogen
Training en oefening
Het zien wanneer iemand met dementie zelfzelf onbewust wat aan- of afleert, of het als begeleider bewust inspelen op dit lerende vermogen, vraagt oefening en training. Daarom is in Assen in de training voor familieleden en andere mantelzorgers 'Haperende hersenen en dan...' veel aandacht voor het toepassen van dit lerende vermogen.
Inspelen op dit lerende vermogen van mensen met dementie verhoogt de kwaliteit van leven van alle betrokkenen. Mantelzorgende familieleden die met het lerend vermogen aan de slag zijn, vinden hun mantelzorg uitdagender worden en zijn trots op de bereikte resultaten. En de tijd die het extra kost, valt best wel mee en wordt op een later moment 'terugverdiend'.
Belangrijk bij het toepassen van het lerend vermogen is goed observeren, als het even kan met enkele mensen. Wat is er aan de hand en wat willen we precies oplossen? Goede observaties zijn dan ook noodzakelijk om tot een conreet leerdoel te komen. Samenwerken is ook belangrijk. Bijvoorbeeld (klein)kinderen kunnen vaak een uitstekende rol vervullen bij observaties en leerporcessen.
Boek en website
Over dit lerende vermogen van mensen met dementie zijn meerdere boeken geschreven. Het boek '(Op)nieuw geleerd, oud gedaan' is het standaardwerk over dit onderwerp. Het bevat 100 pagina's met uitleg over de hersenen, methodieken en het stappenplan, alsmede 150 pagina's met praktijkvoorbeelden. Bij dit boek hoort ook de website opnieuwgeleerdoudgedaan.nl. Hier staan onder andere meer dan 20 inspirerende video's.